Yıldız Kayması Nedir? Yıldız Kayması Nasıl Oluşur?

Arada bir, eğer şanslı günümüzdeysek, bir yıldızın diğerlerinden hızla uzaklaşıp gökyüzünde kaybolduğunu görürüz.

Ancak gördüğümüz şey aslında bir yıldız değil meteordur. Uzak mesafeden yıldız ve meteorlar birbirlerine benzeseler de aslında oldukça farklıdırlar. Yıldızlar devasa büyüklükte, parıldayan gaz toplarıdır. Küçük görünmelerinin nedeni sadece çok uzakta olmalarıdır. ( Güneş ortalama büyüklükte bir yıldız olmasına rağmen bir milyondan fazla dünyayı içine alabilir.)nGökyüzünde pırıl pırıl parlayan meteorlar, aslında buzdan kuyruklu yıldızların veya kaya gibi asteroitlerin kırılmış parçalarıdır. Asteroitler, gezegenler oluşurken arta kalan kalıntılardır. Asteroitler milyarlarca yıldır yaptıkları gibi çarpıştıkları zaman, etrafa meteorit adı verilen be her yere uçuşan kaya parçaları fırlar. Bu parçalar hareket etmeye devam ederler çünkü uzay boşluğunda  onları yavaşlatacak bir sürtünme mevcut değildir.

İri bir kaya parçası büyüklüğüne ulaşan meteroitler, her zaman Dünya’nın yanından vızır vızır geçer. Ancak gezegenimize çok yakın geçtiklerinde, bu parçalar bazen Dünya’nın yerçekimine kapılır ve saatte yaklaşık 32.000 ile 217.000 km hızla atmosfere çarpar.

Çoğu meteorit bir kum tanesi büyüklüğünden, bezelye büyüklüğüne kadar değişiklik boyutlardadır. Tipik bir meteorit, Dünya’nın yerçekimi tarafından içeri çekilip aşağı düşerken hemen ısınıverir. Isınmasına neden olan şey hava molekülleriyle pütürlü yüzey arasındaki sürtünmedir.

Kaya parçası atmosferde düşerken, etrafındaki gaz kabuğunun ( korona/hale ) sıcaklığı 1100 derecenin üzerine çıkar. Bu sıcaklık, meteorların Dünya’ya düşerken, mum gibi sönmeden önce parlamasına neden olur. Böylesine küçük bir şey nasıl bu kadar parlayabilir? Parıldayan kaya parçası ile onun etrafını saran korona, meteoru olduğundan çok daha fazla büyük gösterir.

Minik bir meteorun, yanıp gitmeden önce sadece kısa bir an parlayacak zamanı olabilir. Daha büyük bir meteor ise gökyüzünü kayıp geçerken bir dakikadan daha fazla bir süre aydınlatabilir. Şehir dışına çıkın, hatta daha iyisi çöle gidin; şehir ışıklarının uzakta kaldığı, gökyüzünün açık ve berrak olduğu bir gecede, gözlerinizi yukarıda gezdirin ve sabırlı olun. Yanıp sönen bir meteor görme ihtimaliniz olabilir. Bunun bigi tek başına olan meteorlara, seyrek görülen anlamına gelen ‘’ sporadik ‘’ adı verilir. Gökyüzü açık ve bulutsuz olduğunda, bir saatte 10 tane görmek olasıdır. Ancak meteor yağmurunda, bu sayı inanılmaz derecede artar.

Meteor yağmuru sırasında gökyüzünde kayan meteorlar, geçen bir kuyruklu yıldızın arkasında bıraktığı kalıntılardan gelir. Meteor yağmurları, dünya Güneş’in etrafında dönerken ve her biri Güneş’in etrafında kendi yörüngesi üzerinde bulunan bazı kuyruklu yıldızların yörüngesine yakın geçerken, her yıl görülen bir doğa olayıdır. Ocakta başlayıp ağustosun ortalarına kadar süren ve sonra yine kasım ortalarına kadar devam eden başlıca 18 meteor yağmuru vardır. Bir yağmur, ismini arka zeminini oluşturan kuyrukluyıldız takımından alır. Ocakta Quadrantids, ağustosun ortasında Perseids ve kasım ortasında Leonids meteor yağmurları…

Bir meteor yağmuru çok hafif olabileceği gibi fırtına etkisi de yaratabilir. Sıradan bir meteor yağmurunda, gözleri keskin bir izleyici saatte 15 ile 1000 arası meteor görebilir. Ancak yağmur fırtınaya dönüştüğünde, bu sayı saatte 6000’e çıkabilir. Geçen kuyruklu yıldız takımının kütlesi ne kadar fazlaysa, bir saate kayan meteor sayısı da o kadar çoktur.

Şarkıcı Hank Williams’ın yazdığı gibi, !! kayan yıldızın sessizliği mor gökyüzünü aydınlattığında’’ belki sen de izliyor olacaksın.

Yeryüzünde Bulunan Diğer Dünyalara Ait Parçalar Nelerdir?

 Yeryüzüne düşen meteoritler arasında bulunan kaya çeşitleri incelendiğinde, hepsinin asteroit veya kuyruklu yıldız parçaları olmadığı görülüyor. Bazıları başka dünyalardan geliyor. Antarktika’nın çöllerinde, Kuzey Afrika’da ve Amman’da 130’dan fazla Ay taşı bulunmuştur. Bilim insanları, bu taşların yapılarıyla, Apollo’nun Ay yolculuğundan ( 1969-1972 yılları arasında Apollo, Ay’dan 380 kg’dan fazla kaya parçası, kum ve toz birikintisi getirmiştir.) getirdiği taş ve kaya parçalarının yapılarını kıyaslayarak, taşların nereden geldiğini anlamaya çalışmışlardır.

Peki 50 kg’dan fazla Ay taşı nasıl olup da buraya kendi kendine gelmiştir? Bilim insanlarına göre, Ay’a çarpan meteoritler kaya parçalarına ayrılmış ve bu parçalar uzaya saçılmıştır. Ay’ın kütle çekimi çok zayıf olduğundan kaya parçaları ilerlemeye devam etmiş, bazıları Dünya’nın yerçekimince kapılmış ve yere düşmüştür. Bilim insanları ay taşlarının büyük çoğunluğunun son 100.000 yılda gökten düştüğünü söylüyorlar.

Daha da ilginci, bunlardan farklı 130 meteoridin Mars’ın parçaları olduğu ortaya çıkmıştır. Bilim insanları, NASA’nın Mars’a gönderdiği araçların yaptığı analizlerle bu kaya parçalarının yapısını kıyaslayarak Kızıl Gezegen’e ait olduklarını doğrulamışlardır ( Mars atmosferinden sıkışan gazlar da dahil olmak üzere).

Bilim insanları 1012 yılında, kaya parçalarının çoğunun 5 milyon yıldan daha az bir zaman önce, devasa büyüklükte bir meteorit Mars’a çarpıp 58 km genişliğinde bir krater oluşturduğunda, muhtemelen bir gezegenden kopup uzaya fırladıklarını açıkladılar.

Ayrıca Mars’ta bir yerlerde veya belki Venüs’te, uzak geçmişte bizim gezegenimize çarpan oldukça büyük bir meteorit tarafından un ufak edilmiş, Dünya’ya ait parçalar olabilir.