Pusula Nasıl Çalışır ?

Pusula Nasıl Çalışır ?

Günümüzde her araçta veya uzun doğa yürüyüşleri yapan kişilerin çantasında bulunan Küresel Konumlama Sistemi  – GPS ( Global Positioning System  henüz ortada yokken, manyetik pusulular vardı. Aslına bakılırsa, henüz arabalar ve naylon sırt çantalar icat edilmeden önce kaşifler, denizciler ve korsanlar, uçsuz bucaksız okyanuslarda yollarını bulmak üzere şaşmaz pusulalarını kullanıyorlardı. Bulutlu gecelerde, yönünüzü bulmanıza yardımcı olacak yıldızlar görünmezken, küçük bir manyetik alet hangi tarafın kuzey olduğunu söyler bize.

Kuzeyi bulmak neden bu kadar önemlidir? Kuzeyin hangi tarafta odluğunu bilirseniz, her yönü bulabilirsiniz. Yüzünüzü kuzeye döndüğünüzde arkanız güneyi, sağ tarafınız doğuyu ve sol tarafınız da batıyı gösterir.

Bir el pusulasını döndürdüğünüzde, pusulanın iğnesi tuhaf biçimde pusulayla birlikte dönmez. Bizim fark edemediğimiz bir çekim hisseden yukarıdaki metal iğne, kendi kendine hareket eder. Tıpkı korku filmlerinde, nereden geldiği belli olmayan bir lazer ışığının etrafta dolanması gibi.

İğne, uzaklardan gelen bir sinyali takip ediyormuşçasına, duvarların arkasından bile bu çekimi hissedebilir. Ancak pusuladaki iğne sadece eski bir metalden yapılmış değildir. Manyetize edilmiş bir metalden yapılmıştır. Bu ince ve hafif mıknatısın kendi kuzey ve güney kutupları vardır ve diğer mıknatısların zıt kutuplarını çeker. Bu arada mıknatıs, ekseni üzerinde herhangi bir yöne serbest dönebilecek yapıdadır.

Neyse ki kaybolan turistler için ( özellikle cep telefonları ve arabalarda GPS olmadan önce önemliydi), üzerinde seyahat ettiğimiz Dünya’nın kendisi bir mıknatıstır zaten. Cep pusulaları, yeryüzünün manyetizmasına kendi manyetik alanı ayarlayarak tepki verir. Dolayısıyla bulutlu bir gecede, yön bulmamızı sağlayabilecek yıldızlar bile görünmezken, bir denizci, karanlık ve ıssız denizde ‘’ kuzeyi ‘’ ve otomatik olarak güneyi, doğuyu ve batıyı bulabilir.

( Yeryüzü, yaklaşık olarak her 500.000 yılda bir kendi manyetik alanını tersyüz eder. Ancak şu an için ‘’ güney’’ kutbu kuzeyde ve ‘’ kuzey ‘’ kutbu da güneydedir. İşte bu yüzdendir ki manyetize iğnenin kuzey kutbu, zıt yönü çekerek kuzeyi gösterecektir. Bundan yaklaşık 800.000 yıl önce pusula güneyi gösteriyordu.)

İnsanoğlu yön bulmak için 2000 yıldan fazla zamandır pusula kullanmışlardır. Tarihte ilk pusulalar, üst kısımlarında doğal bir manyetik metal olan mıknatısın azıcık kullanıldığı ahşap pusulalardı. Su veya başka bir sıvı üzerinde yüzen ahşap pusula serbestçe hareket edebiliyor, iğnesi ise kendini yeryüzünün yönüne göre ayarlıyordu.

Bilim insanlarına göre, yeryüzünün manyetik alanı, Dünya’nın son derece sıcak olan sıvı metal yapıdaki çekirdeğinin sarmal elektrik akımları tarafından oluşturuluyor. Dünya’nın merkezine dikey olarak yapışmış mıknatıs bar olduğunu düşünün. Bu barın görünmez şekilde, uzayda 8 rakamı biçiminde yatay olarak uzandığını hayal edin. Biz farkında olmasak da manyetize nesneler bu çekimi hisseder.

Dünya büyük olsa da, manyetik alanı oldukça zayıftır. Gezegenimizin manyetik alanı, buzdolabımız üzerine alışveriş listeleri ve sınıf fotoğraflarımızı tutturmamızı sağlayan magnetlerden binlerce kez daha zayıftır.

Dünya’nın manyetik alanı gezegenin çeşitli noktalarında farklılık gösterir. En güçlü olduğu nokta kutuplardır. Manyetik kuvvet genellikle gavs veya tesla adlı elektromanyetik ölçü birimleriyle ölçülür. En zayıf yerinde, Güney Amerika’nın bazı yerlerinde, Dünya’nın alan kuvveti yaklaşık olarak 0.3 gavstır ( 30 mikrotesla). Kuzey ve güney manyetik kutuplarına yakın alanlarda, kuvvet yaklaşık olarak 0,65 gavsa çıkar ( 65 mikrotesla). Bunun aksine buzdolabınızın üzerindeki o küçük inek desenli magnet 50 gavs ( 5000 mikrotesla) kuvvetinde olabilir. Dolayısıyla Dünya’nın zayıf manyetizmasının ataşları topluca kutuplara doğru çekmemesine şaşırmamak gerekir.