Neden Tekerlekler Geriye Dönüyormuş Gibi Görünüyor ?

Neden Tekerlekler Geriye Dönüyormuş Gibi Görünüyor ?

Hepimiz sinemalarda veya televizyonda oynayan eski kovboy filmlerinde görmüşsünüzdür. Posta arabası ( ya da tren ) hızlandığında, hızla hareket eden tekerlekler yavaşça geriye dönüyormuş gibi yön değiştirir. Gerçek hayatta, nadiren de olsa, dönen araba tekerleklerinde ve tavandaki pervanede de bu olaya şahit oluruz. Bilim insanları buna vagon –  tekerlek etkisi derler.

Tekerleğin geriye doğru dönüyormuş gibi görünmesinin nedeni nedir? Bunun cevabı, söz konuyu etkiyi bir filmde mi, floresan ışığıyla aydınlatılmış bir odada mı, gece otobanda mı veya gün ışığında mı gördüğünüze bağlıdır.

Örneğin bir filmde, tren lokomotifini izlerken yaşadığınız göz yanılmasının nedeni açıktır. Sinema kamerası sahneyi görüntülemek için her bir saniyede onlarca kare fotoğraf çeker. Böylece uzun bir film şeridinde binlerce kare görüntü oluşur. Fotoğraflar birbiri ardına çekilmesine rağmen, her biri arasında az da olsa, görüntülenemeyen hareket kaybı vardır.

Çekimi tamamlanmış bir filmi izlediğinizde, hareketin kareleri birbiri ardına akar. Bu esnada beynimiz bir sonraki görüntüyü gördüğünde ondan önceki görüntüyü aklında tutar. Bu sayede hareket gerçek hayatta olduğu şekliyle devamlıymış gibi görünür.

Ancak kameraya çekilen tekerlek belli bir hıza ulaştığında geriye dönüyormuş gibi görünür. Peki nasıl? Eğer bir fotoğraf karesi, jantlardan biri saat 6.00 konumundayken çekilmişse, bir diğer kare çekildiğinde aynı jant dönüp bu kez 5.59 konumunda bulunmuş olabilir. Bir sonraki karede ise jant 5.58 konumunda yakalanmış olabilir.

Gözlerimiz ve beynimiz hareketleri bir araya getirdiğinde, tekerlek yavaşça geriye dönüyormuş gibi görünür. Buradaki göz yanılsaması, diskoda flaş ışıkları yanıp sönerken dans edenlerin bir dizi hareketinin dondurularak görülmesi gibi, bir çeşit illüzyondur. Aynı şey saniyede 25 ile 50 poz çekerek bir dizi görüntüyü kaydeden dijital fotoğraf makinesi kullandığımızda da olabilir. Benzer bir göz yanılsaması gerçek hayatta, örneğin gece floresan ışığıyla aydınlatılan bir odada da oluşabilir.

Nörolog David Eagleman’e göre, saniyede 60 kez açılıp kapanan eski floresan ışıkları ve yanıp sönen ışık efekti, tavan fanını geriye doğru dönüyormuş gibi gösterebilir. Gece, otoyola vuran sokak lambalarının titrek ışığının da, dönen araba tekerlekleriyle aynı etkiyi yaratabileceğini söyler.

Peki, yoğun gün ışığında oluşan geri sarma efekti nasıl açıklanabilir? Bazı bilim insanları, bir film kamerasının görüntüyü, art arda çektiği fotoğrafları bir araya getirerek oluşturması gibi, beyin / göz sisteminin de görsel bilgiyi aynı şekilde işlediğini düşünüyorlar.

Bununla birlikte Eagleman, beynin fotoğraf kareleriyle algılandığına dair inancın doğru olmadığını söyler. Gündüz ışığında geriye sarma efektinin gerçek olduğuna dair deneyler gerçekleştirmiştir. Ancak bu durum beynin, hareket eden sağdan veya soldan algılamasıyla açıklanabilir.

Eagleman’a göre, beyin sağdan sola doğru hareket eden bir şekil gördüğünde sağ taraftan çok, sol tarafta yer alan hareket detektörleri aktif hale gelir. Ancak bir çeşit nöron yarışı gibi bazen sağ taraftaki detektörlerin kazandığı olur ve hareket eden nesneler geriye gidiyormuş gibi görünür.

Bu olayın gerçek hayatta nasıl meydana geldiğiniz görmek için Eagleman, evinizdeki tavana asılı olan pervaneye bakmanızı önerir. Gündüz vakti, her türlü yapay ışık kapalıyken, pervaneye çok yavaş bir ayarda çalıştırın. Sonra kanepeyi güzelce kurulup izlemeye koyulun. İllüzyonun gerçekleşmesi sekiz dakika veya daha fazla sürebilir. Sabırlı olursanız, fanın birkaç saniyeliğine geriye doğru hareket ettiği görürsünüz.