Döviz Cinsi ve Döviz Kuru Ne Demektir?

Birkaç sene önce, Washington’daki Merkez Bankası uzmanları dünyanın ana para birimlerinin gelecekteki eğilimlerini tahmin edecek bir model geliştirdi. Döviz piyasası ile ilgili olarak diğer ülkelerin iktisatçılarından çok daha fazla bilgiye sahiptiler ve modellerinin başarılı olacağını düşünüyorlardı. Aylar boyu bu proje üstünde çalıştılar ve sonunda makineyi çalıştıracakları gün geldi çattı…

Günler sonra bu deneyin başarısız olduğu anlaşıldı. O zamanki Merkez Bankası Başkanı Alan Greenspan ‘’ Bu projeye yaptığımız zaman, çaba ve insan yatırımının getiri bir hiç oldu’’ dedi. Belki de bu sonuç çok da şaşırtıcı değildi. Döviz piyasası her sene milyonlarca dolarlık spekülatif yatırım çeker ve insanlar kur hareketlerini tahmin etmeye çalışır. Fakat bu piyasa, belki de en dalgalı ve en sürprizli piyasadır.

Yurtdışına seyahat ettiğimizde hepimiz bir çeşit döviz spekülatörü oluruz.  Dolarları ve poundları, pesoya veya euroya çevirdiğimizde aslında yabancı bir para birimine yatırım yapıyoruzdur. Eve dönene kadar, aldığımız paranın değeri artar veya düşer.

Döviz Piyasaları Nedir?

Döviz piyasaları ( Foreing Exchange’nin kısaltması olan Forex olarak da bilinir) yatırımcıları döviz alıp sattığı pazardır. Dünyanın en eski kurumlarından biridir; tarihi, Roma İmparatorluğu’na hatta daha öncesine dayanır. Paranın ve uluslararası ticaretin doğusundan beri, döviz piyasası da var olmuştur. Fakat Romalılar, günümüzün uluslararası piyasasının karmaşıklığını ve kapsamını görecek olsa, herhalde dudakları uçuklardı.

Yatırımcılar her sene trilyonlarca dolarlık ( veya euroluk veya poundluk ) döviz alır, satar. Mesela yatırımcılar, doların değeri artsa Amerika’dan ithalat pahalanacağı için karlılığını kaybedecek şirketler olabilir. Dövizdeki değer değişimlerinden korunacak ve kendilerini riske karşı koruyacak yöntemler bulmaya çalışırlar. Bazen hükümetler dövize yatırım yaparak kendi kurlarını belli bir seviyede tutmaya çalışır. Bazen bir kurun geleceğine dair öngörüleri olan yatırımcılar ve serbest yatırım fonu yöneticileri döviz piyasasında işlem yapar. Ve bazen de biz, sade turistler dövize yatırım yaparız.

Peki, Bu Dövizdeki Yükseliş ve Düşüşler Nasıl Olur?

Bir döviz kurunun dalgalanmasının ardında pek çok sebep vardır. Fakat iki tanesi, dövizi belirgin biçimde etkiler. İlki ve en önemlisi, bir döviz kurunun, ilişkilendiği ve basıldığı ülkenin ekonomik sağlığına dair tahminlerle bağlantılı olarak yükselmesi ve düşmesidir. İkincisi, döviz yatırımcılarının en çok getirisi olacak kurların peşinde koşmasıdır. Bir ülkede faiz oranlarının yüksek olması, devlet tahvilleri ve ülkedeki diğer yatırım fonlarının, faiz oranlarının düşük olduğu bir ülkeye kıyasla daha karşı olacağı anlamına gelir. Dünyanın dört bir yanından yatırımcılar bunları satın alır, ülkenin yatırım araçları için artan talep, para biriminin değerini de arttırır. Bunun tersine, oranlar düşükse ve insanlar o para birimindeki yatırımlarını elden çıkarıyorsa kur düşer.

Dövizin Dalgalı Mı Yoksa Sabit Mi Olması İyidir?

1970’lerden beri Batı dünyasındaki hemen her ülke, dalgalı kura sahiptir. Bu kurların, diğer kurlara kıyasla artış azalış hareketi, piyasalar tarafından belirlenir. Fakat bası istisnalar vardır; bazı ülkeler para birimlerini başka bir para birimine veya bir grup para birimine sabitler.

Diğer milletler de, ara sıra para birimleri fazladan değerlenince veya değer yitirince aynı yöntemlerle müdahalelerde bulunur. Milenyumun başından beri Japonya ve Avrupa bu tip müdahaleler yapmıştır. Bu tip kur sabitlemenin hassas, gelişmekte olan ülkeler için faydalı olduğuna dair kanıtlar vardır. Kur sabitleme, istikrarı arttırır, insanları yatırıma teşvik eder ve ticari ilişkileri geliştirir.

Dalgalı kur görece yakın zamana kadar bir norm değildi. 19. Ve 20. Yüzyıllar boyunca hükümetler kurlarını sabit tutmuştur. Altın Standardı döneminde, kurun değeri ülkenin kasasındaki altına göre belirlenirdi. Bunun ardındaki fikir, altının dünyanın her yerinde aynı değere sahip, evrensel bir kur olmasıydı.

Bu sistem, küresel ticareti geliştirdi çünkü şirketlerin ihracat yaptıkları ülkelerin kurlaındaki yükseliş ve düşüşlerden endişe etmesine gerek yoktu. Fakat çıkarılan altın madeni miktarı, ticaret ve yatırımın hızıyla baş edemiyordu. Altın Standardı hızla büyüyen ekonomiler için bir sorun haline geldi ve Büyük Buhran zamanında pek çok ülke tarafından bırakıldı.

Bretton Woods Sistemi Nedir?

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, bir grup iktisatçı ve politikacı Amerikan şehri New Hampshire’daki Bretton Woods kasabasında, şık Mount Washington Oteli’nde bir araya geldi ve uluslararası döviz kurlarını düzenleyecek yeni bir sistem tasarlamaya koyuldu. O esnada dünyanın ekonomik süper gücü olan Amerika’nın para birimi dolara bağlı bir sabit kur sistemi tasarladılar. Altına ayarlı doların değeri de sabitti. Her ülke, kurunu sabitleyeceğine dair güvence verdi. Yani her ülkenin para birimi belli bir miktar dolara eşit olacaktı.

Bir para birimini diğerine göre sabitlemek, o ülkenin ekonomisi için sorun yaratır çünkü ekonomiyi kontrol etmek zorlaşır. Para birliğindeki ülkelerden biri faiz oranlarını arttırdığında diğerleri de aynısını yapmak zorunda kalır, yoksa enflasyon sarmalı tehlikesi baş gösterir. Bretton Woods antlaşması 1966’da yıkılmaya başladı. Fakat göreceğimiz gibi, son büyük kur sistemi değildir.

Kur Spekülasyonu Nedir?

Bazıları sabit kur oranı sistemlerinin, bir para biriminin gerçek değerini maskelediğini savunur. Yakın zamanda spekülatörlerin belli bir ülkenin kuruna karşı taarruza geçtiği ve kur değerinin devam etmeyeceği iddiasıyla elden çıkardıkları örnekler olmuştur. 1990’ların sonunda finansal krizde pek çok Asya ülkesinin para biriminde hatta sterlinde de bu yaşanmıştır. 1992 Eylül’ünde ‘’ Kara Çarşamba ‘’ günü serbest yatırım fonu milyarderi George Soros’un başı çektiği yatırımcıların taarruzu sonunda İngiltere, Avrupa Döviz Kuru Mekanizması’na olan üyeliğini feshetmek zorunda kalmıştır. Faiz oranlarının çift haneli rakamlara yükselmesine rağmen, İngiliz Hazine’si yatırımcıların pounddan çekilmesini engelleyememiş ve sonunda diğer para birimlerine göre değer kaybetmesini izlemek zorunda kalmıştır. Bu, İngiliz ekonomisi için travmatik bir an olmuştur ve kur seviyelerinin bir ülkenin ekonomik politikalarına dair algıları nasıl yansıttığına dair iyi bir örnektir.