Bebek Maması Ne Zaman ve Kim Tarafından İcat Edildi ?

Bebek Maması Ne Zaman ve Kim Tarafından  İcat Edildi ?

Çıkan ses top ateşini andırıyordu. Ama bu ses nerden geliyordu? Muhtemelen korsanlardı. İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’nin gemisi olan Benares, Endonezya’nın Sulawesi Adası’nın Makassar şehrinde demirliydi. Geminin kaptanı, yelken açmak ve onların peşine düşmek için emir verdi.

Yüzlerce kilometre uzaktaki bir başka Endonezya adası olan Java’nın Yogyakarta şehrindeki askerle de top seslerini duydu. Onların komutanı en yakın kasabanın saldırıya uğradığını varsaydı, bu yüzden adamlarını hemen oraya gönderdi. Ancak top filan bulamadılar. Sadece gürültünün ne olduğunu merak eden başka insanlar vardı. Aradan üç gün geçmesine rağmen Benares korsan bulamadı.

Duydukları şey, Tambora Dağı adlı bir yanardağın patlamasıydı. Tombara Dağı’nı Yogyakarta’ya bin kilometreden daha uzak bir mesafede bulunduğunu düşünürseniz, patlamaların yakından ne kadar dehşet verici olduğunu hayal etmek güç gelir. Zehirli gaz ve sıvılaşmış kaya kokteyli, kükreyerek yanardağın yamacından aşağıya ir kasırga hızında inmişti. Binlerce kişiyi öldürdü. Tambora Dağı, bin iki metre kısaldı.

Yıl 1815’ti. Geniş bir volkanik kül bulutu yavaşça kuzey yarım küre boyunca yayılarak güneşi engelledi. Avrupa’da 1816, ‘’ yaz yaşanmayan yıl ‘’ haline geldi. Mahsuller yetişmedi ve umutsuz insanlar sıçan, kedi ve çimen yedi. Bu ızdıraplar, Alman kenti Darmstadt’ta yaşayan on üç yaşında bir çocukta derin bir etki yarattı. Genç Justus von Liebig, babasının pigment, boya ve cila karışımları hazırlayıp sattığı atölyesinde ona yardım etmeyi çok severdi. Büyüyünce kimyager oldu. Dönemindeki en parlak kimyagerlerdendi ve kıtlığı önlemeye yardımcı olabilecek keşifler yapmak istiyordu. Gübreyle ilgili ilk araştırmaları Liebig yaptı. Beslenme biliminin ( yağ, protein ve karbonhidrat açısından gıda analizi ) doğuşuna öncülük etti. Et suyunu icat etti.

Liebig başka bir şey daha icat etti : bebek maması. Liebig’in 1865 yılında piyasaya sürdüğü Çözünebilir Bebek Gıdası, inek sütü, buğday unu, arpa unu ve potasyum bikarbonattan oluşan bir tozdu. Titiz bir bilimsel çalışmanın sonucu olan bu toz, anne sütünün yerini alan ilk ticari üründür.

Liebig, her annenin çocuğunu emziremediğini biliyordu. Ayrıca annesi olmayan bebekler de vardı. Modern tıbbın gelişiminden önce yüz doğumdan birinde anne hayatını kaybederdi. Günümüzde en yoksul ülkelerde bu oran sadece biraz daha iyi durumda. Bir de yeterince süt üretemeyen anneler vardır. Rakamlar tartışmaları olmakla birlikte bu oran yirmide bir kadar yüksek olabilir.

Mamadan önce bu çocuklara ne oluyordu? Gücü yeten ebeveynler  süt anne tutuyordu. Sütannelik,  çalışan kızlar için saygın bir meslekti ve Liebig’in icadıyla ilk kaybedenler onlar oldu. Bazıları keçi veya eşek sütü kullanıyordu. Birçoğu, temizlemesi zor olduğu içim muhtemelen bakteriler dolu olan kaplardan, bebeklerine ‘’ pap ‘’ denilen ekmek ve sudan yapılan bir lapa veriyordu. Hal böyleyken ölüm oranlarının çok yüksek olması doğaldı: 1800’lerin başında emzirilmeyen üç bebekten sadece ikisi ilk doğum günlerini görebiliyordu.

Liebig’in formülü tam zamanında piyasaya çıktı. Mikrop teorisi giderek daha iyi anlaşıldı. Lastik emzik de yeni cat edildi. Mamaya olan ilgi, emziremeyen kadınların ötesine hızla yayıldı. Liebig’in Çözünebilir Bebek Gıdası, daha önce yalnızca varlıklı ailelere has olan bir yaşam tarzını seçmeyi mümkün kıldı.

Bu, günümüzün modern iş yerlerini şekillendiren bir seçimdir. Mama, işine dönmek isteyen veya dönmeye ihtiyacı olan birçok yeni anne için bir lütuftur. Kadınlar, işlerine ara vermenin kariyerlerine zarar verebileceğinden endişelenmekte haklıdır. Yakın bir zamanda ekonomistler Chicago Üniversitesi’nin işletme yüksek lisans programından mezun olup danışmanlık ve finans dünyasına giren mevki sahibi erkekler ile kadınların deneyimlerini incelerdi. Önceleri kadınlar erkeklerle benzer deneyimler yaşıyordu ancak zamanla kazançlarında büyük bir fark oluştu ve işverenler karşılık olarak onlara daha az para veriyordu. İşi garip tarafı, araştırmadaki erkeklerin çocuk sahibi olma oranının kadınlara göre daha yüksek olmasıydı. Sadece çalışma biçimlerini değiştirmiyorlardı.

Bir aile kurduklarında, kadınların işten izin alma olasılığının erkeklere oranla daha fazla olmasının biyolojik be kültürel nedenleri vardır. Sadece kadınların rahim organına sahip olduğunu gerçeğini değiştiremeyiz ancak iş yeri kültürünü değiştirmeye çalışabiliriz. Gittikçe daha çok ülke, babalara yasal izin yapma hakkı veren İskandinavya örneğini izliyor. Facebook’un Mark Zuckerberg’i gibi daha fazla lider, babaları izin almaya teşvik ederek diğer liderlere örnek oluyor. Hazır bebek sütü ise anne işine dönerken babanın görevi devralmasını daha da kolaylaştırıyor. Tabii ki göğüs pompası seçeneği de var. Ancak birçok anne bunu kullanmanın mama vermekten daha çok zor olduğunu düşünüyor. Çalışmalar, annelerin çalışma saatleri dışındaki vakitleri ne kadar az olursa, emzirmeye devam etme olasılıklarının o kadar düşük olduğunu gösteriyor. Bu, pek de şaşırtıcı bir durum değil.

Bu noktada sadece tek bir problem var: Mama, çocuklar için o kadar da iyi bir şey değil.

Bu da şaşırtıcı olmamalı. Nihayetinde evrimin, anne sütü tarifini en uygun hale getirmesi için binlerce kuşak geçti. Üstelik mama da tam olarak onun yerini tutmuyor. Mamayla beslenen bebekler daha sık hasta oluyor. Bu durum, tıbbi, tedavi masraflarına ve ebeveynlerin işten izin almalarına neden oluyor. Ayrıca özellikle güvenli su kaynaklarının kolay bulunmadığı yoksul ülkelerde ölümlere yol açıyor. Güvenilir bir tahmine göre emzirme oranlarının artması halinde he yıl sekiz yüz bin çocuğun hayatı kurtulabilir. Justus va Liebig, bebek mamasının hayat kurtarmasını istiyordu, haliyle bu tahmini duysa dehşete düşerdi.

Mamanın daha az göze çarpan bir ekonomik maliyeti de var: Emzirilen bebeklerin biraz daha yüksek IQ’ya ( diğer faktörlerien iyi şekilde kontrol ettiğinizde üç puan civarında) sahip olduğuna dair kanıtlar elde edilir. Çocuk neslini biraz daha akıllı hale getirmenin ne yararı olabilir ki? The Lancet dergisine göre yılda yaklaşık üç yüz milyar dolar. Bu, küresel mama pazarı değerinin birkaç katıdır.

Sonuç olarak birçok hükümet emzirmeyi teşvik etmeye çalışmaktadır. Ancak kimse bundan hızlı bir kar sağlamaz. Öte yandan mama satmak karlı olabilir. Son zamanlarda en çok hangisini gördünüz: Emzirmeyle ilgili kamu spotları mı, yoksa mama reklamları mı?

Bu reklamlar her zaman tepki çekmiştir çünkü mamaların tütün ya da alkolden daha fazla bağımlılık yaptığı kanıtlanmıştır ve bir anne emzirmeyi bıraktığında sütten kesilir. Bunun dönüşü yoktur. Liebig, hiçbir zaman Çözünebilir Bebek Gıdası’nın anne sütüne göre daha iyi olduğunu iddia etmedi. Sadece besin açısından anne sütüne mümkün olduğunca benzer yaptığını söyledi.  Ancak o kadar da titiz olmayan taklitçilere çok geçmeden ilham kaynağı oldu. 1890’lı yıllara gelindiğinde, her reklamda mamalar sanat eseri olarak tasvir ediliyordu. Bu arada çocuk doktorları, reklamın etkisine kapılıp mama kullanan annelerin çocukları arasında daha fazla iskorbit ve raşitizm hastalığı olduğunu fark etmeye başlamıştı.

Bu tartışma, 1974’te War on Want adlı aktivist grup, Nestle’nin Afrika’da nasıl bebek maması sattığı konusunda ‘’ Bebek Katili ‘’ yazan bir broşür yayımladığında zirveye ulaştı. Boykotlar yıllarca sürdü. 1981 yılına gelindiğinde ‘’ Anne Sütü Muadillerinin Pazarlanmasıyla İlgili Uluslararası Yasa ‘’ yürürlüğe girdi. Ancak bu bağlayıcılığı olan bir yasa değildir ve birçok kişi genellikle bu yasaya uyulmadığını söylüyor. 2008’de Çin’de bebek sütünde endüstriyel kimyasalların bulunduğu ve üç yüz bin çocuğun hasta olup bir kısmının da öldüğü yeni skandallar yaşandı.

Hepimiz için en iyi sonucu elde etmenin bir yolu olsaydı ne olurdu: göğüs pompalarının rahatsızlığı olmadan anneler ve babalar için eşit kariyer molaları ve bebek için anne sütü? Piyasa güçlerini mantıksal çıkarıma zorlamanın sizin için bir sakıncası yoksa belki de bir yolu vardır. Utah eyaletinde Ambrosia Labs adlı bir şirket var. Anne sütünü üretmeleri içi Kamboçya’daki annelere para veriyor, sütün kalitesini onaylıyor ve Amerikalı annelere satıyor. Şu anda pahalı: Bir litresi yüz dolardan fazla. Ancak miktar arttıkça fiyat düşebiliyor. Hükümetler, bir anne sütü pazarı desteğine fon yaratmak için hazır bebek sütüne vergi koyabilir. Justus von Liebig, sütannelik mesleğinin sonunu getirdi ama belki küresel tedarik zinciri bu mesleğe yeniden hayat verir.