Ay İsimlerinin Anlamı ve Kökeni Nedir ? Nereden Gelmektedir?

Ay İsimlerinin Anlamı ve Kökeni Nedir ? Nereden Gelmektedir?

Eskiden yıl ikiye bölündüğü gibi, çoğu kültürde ay sayısı da beşerden on taneydi. Hicri ay adlarında Rebi-ül-evvel ve Rebi-ül-ahir ile Cemazi-yel-evvel ve Cemazi-yel-ahir, Rumi aylarında Kanun-i evvel ve Kanun-i sani ileTeşrin-i evvel ve Teşrin-i sani adlarıyla, ikişer ay adının iki kez tekrarlandığı yani orijinal ay adlarının onar tane olduğu görülmektedir.

Roma’da saptanan ay adları Venüs, Mars, yaşlılık çağını temsil eden Terminus ve gençlik çağını temsil eden Iuventas’tı; diğer ay adları sonradan sayıyla verilmiş ve daha sonra da bazıları özel adlar almış ve bir bölümü, bu güne kadar sayıyla gelmiştir. Eski Türkçede ay adları Aramay, ikindi ay, üçüncü ay, törtünç ay… şeklindedir. Malaya dilinde de yerli – geleneksel olan rakamlı ay adlarıyla İngilizceden alınan adlar bir arada kullanılır. Bugün dünyanın çoğu yerinde Miladı takvim kullanılmaktadır ve bunun etkisiyle ay adları Jülyen veya Gregoryen takvimden kaynaklanan adlara dönüşmüştür. Güneydoğu Asya’dan Afrika’ya, Rusça etkisiyle Sibirya’ya kadar kökeni Roma’ya dayanan ay adları benimsenmiştir.

Anadolu’da ay adları bölgeye göre farklılık göstermekle birlikte bazı adlar, örneğin, karakış, zemheri, küçük, april çoğu bölgede ortaktır. Yalnızca İstanbul kadınlarının eski takvimine değinirsek, ay adları şöyledir: Muharrem’den başlayarak Aşure, Safer, Büyük Mevlüt, Küçük Mevlüt, Büyük Tövbe, Küçük Tövbe, Recep, Şaban, Ramazan, Şeker Bayramı, Aralık, Kurban Bayramı.

Dilde Türkçeleştirme başladıktan sonra ay adları önce Birinci Teşrin, İkinci Teşrin biçimine sokulmuş, 1945’te kanunla Ekim, Kasım, Aralık, Ocak adları konularak bugünkü haline getirilmiştir. Son kabul edilen şekliyle de ay adlarında üç katman kendisini göstermektedir: Kökeni Sümer – Asur – Babillere dayanan Süryanice, Latince ve Türkçe. Eski yılbaşı olan mart ayından başlarsak, bu adların anlamları şöyledir:

Mart: Babil takviminde Abdaru, Süryanice Adar. Rumi takvimde de Mart’tır. Latince Martius, savaş tanrısı Mars’ın adından.

Nisan: Babil – Süryani takviminden, Rumi takvimde Nisan, Latince Aprilis, apricare, güneşlenmek, güneşte ısınmak sözcüğünden.

Mayıs: Babil – Süryani takviminde Ayru. Rumi takvimde Mayıs, Latince Maius, Maima Mercurius’un annesi, bitkileri büyüten ay.

Haziran: Süryaniye; Latince Iunius, invenis genç sözcüğünden.

Temmuz: Sümerce ‘’dam ‘’ kadın, eş. ‘’ Dumuzi’’ Sümer üreme tanrısı ve festivali, Eski Mısır’da ‘’ dama’’ bir araya getirme, Sanskritçede ‘’ dam’’, ev, eş; Latince domina hanım. Demeter tarım tanrıçadısır. Antik Mezopotamya dillerinde ortak ay adı olduğu gibi Türkçede halen damızlık sözcüğüyle aynı anlamıyla yaşamaktadır katince önce beşinci ay anlamında Quintilis’ti, sonra Jülyen takvimi döneminde düzenlendiği için onun onuruna Iulius Caesar’ın adından Iulius adını aldı. Halk takviminde orak.

Ağustos: Babil – Süryani takviminde Abi Abu. Rumi takvimde Ağustos. Latince altıncı ay anlamında Sextilis, Sonra Octavianus Augustus’tan Augustus adını aldı.

Eylül: Babil takviminde Teşrin-i evvel. Aslı Süryanice Tişrin. Latince sekizinci ay anlamında October. Bazı bölgelerde Avara ayı.

Kasım: Arapça ‘’ bölen ‘’ anlamındadır, kısım sözcüğü aynı kökten gelir. Rumi takvimde Teşrin-i sani. Latince dokuzuncu ay anlamında November.

Aralık: Mantık olarak kasımla aynı kabul edilebilir. Rumi takvimde adı Kanun-i evvel yani ‘’kanun’’ ocak, mangal demek olduğuna göre birinci, ilk ocaktı. Latince onun ay anlamında December. Halk takviminde karakış.

Ocak: Rumi takvimde Kanun-i sani, ikinci ocak ayıydı. Latince on birinci ay anlamında Undecim’di, sonra Ianus Taklar Tanrısı’nın adıdan İunua, kapı, giriş anlamında Ianuarius adını aldı. Halk takviminde zemheri.

Şubat: Babil takviminde Sabadu. Süryanilerde Şubat. Latince on ikinci ay anlamında Duodecim’di, sonra fenruum arındırma sözcüğünden adını alan Februa arındırma festivali, günah kefareti olarak kurban kesme dönemi olması nedeniyle Februarius adını aldı. Halk takviminde küçük.